کتابی که از دل چالش‌ها متولد شد؛ روایت یک پژوهشگر جوان از مسیر سخت علم تا صنعت

به گزارش خبرنگار آنا، جشنواره ملی کتاب سال دانشجویی یکی از رویداد‌هایی است که طی سال‌های اخیر توانسته جایگاه ویژه‌ای میان دانشجویان پژوهشگر پیدا کند. امسال نیز در سی‌ودومین دوره این جشنواره و نخستین دوره اعطای «جایزه علامه شهیدی»، جمعی از نویسندگان جوان توانستند با آثار خود بدرخشند. یکی از این افراد مریم مرادعباسی، دانشجوی رشته علوم و مهندسی صنایع غذایی – گرایش تکنولوژی مواد غذایی دانشگاه صنعتی اصفهان است که اثر او پس از دو سال تلاش مداوم، در میان آثار برگزیده جشنواره قرار گرفت.

در این گفت‌و‌گو، مراد عباسی از مسیر دشوار نگارش کتاب، چالش‌های پژوهش، نقد ساختار ارتباط صنعت و دانشگاه، و نیز ویژگی‌های یک پژوهشگر واقعی می‌گوید؛ تجربه‌هایی که می‌تواند برای علاقه‌مندان به پژوهش و دانشجویان تازه‌کار مفید و الهام‌بخش باشد.

چه شد که تصمیم گرفتید در جشنواره ملی کتاب سال دانشجویی شرکت کنید؟

واقعیتش این است که ما روی این کتاب حدود دو سال کار کردیم. فرایندی طولانی، دقیق و پرچالش که از نگارش تا ویرایش و بازنگری‌های علمی ادامه داشت. وقتی کار به مرحله نهایی رسید، احساس کردیم اثری که تولید شده از نظر علمی و ساختاری به‌قدری کامل و استاندارد است که قابلیت ارائه در جشنواره کتاب سال دانشجویی را دارد.

از سوی دیگر، همکاری دفتر نشر جهاد دانشگاهی صنعتی اصفهان هم بسیار کمک‌کننده بود. آنها دقیقاً می‌دانستند یک کتاب علمی باید چه استاندارد‌هایی داشته باشد و چه چارچوبی رعایت شود. همین کیفیت کار باعث شد ما به شرکت در جشنواره امیدوار شویم.

چالش‌های نوشتن یک کتاب علمی

از روند آماده‌سازی اثر بگویید؛ چه مراحلی را طی کردید و چه چالش‌هایی داشتید؟

نوشتن یک کتاب علمی شاید از بیرون ساده به نظر برسد، اما واقعیت این است که به تمرکز، دقت، دانش علمی گسترده و زمان زیاد نیاز دارد. مهم‌ترین چالش این بود که هر بخش از متن باید بار‌ها خوانده می‌شد تا مطمئن شویم اطلاعات دقیق، رفرنس‌ها درست و محتوای علمی قابل استناد است.

به‌عنوان دانشجو، بخش زیادی از کار را خودم انجام می‌دادم؛ اما مرحله اصلی، بازبینی توسط سوپروایزر ما، دکتر کولی، بود. ایشان هر فصل را از نظر علمی بررسی می‌کردند، ایراد‌ها را مشخص می‌کردند و بازنویسی آن زمان‌بر بود.

چالش دیگر، بحث رفرنس‌نویسی بود. اینکه چطور منابع را دقیق و صحیح ثبت کنیم، چگونه از گزارش‌های علمی استفاده کنیم و متن را مطابق استاندارد‌های انتشار علمی تنظیم کنیم. این فرایند بار‌ها تکرار شد و به همین دلیل نگارش کتاب دو سال طول کشید.

لحظه‌ای که نتیجه زحمات دیده شد

در طول جشنواره یا فرایند چاپ، اتفاق یا تجربه خاصی برایتان رقم خورد؟

بله، لحظه‌ای که کتاب چاپ شده را دیدم، برایم بسیار ارزشمند بود. حس می‌کردم تمام تلاش و سختی‌ها نتیجه داده است. این تجربه واقعاً آدم را تشویق می‌کند که در مسیر علم و پژوهش ادامه بدهد. وقتی می‌بینی کارتان دیده شده و اثر علمی‌ات به دست دیگران می‌رسد، انگیزه پیدا می‌کنی کار‌های بزرگ‌تری انجام دهی.

چرا صنعت و دانشگاه از هم دور مانده‌اند؟

به عنوان یک پژوهشگر جوان، فکر می‌کنید رابطه بین صنعت و دانشگاه چگونه می‌تواند تقویت شود؟

متأسفانه در حال حاضر صنعت و دانشگاه از هم فاصله زیادی دارند. این فاصله فقط یک مشکل ساختاری نیست؛ بلکه حاصل نبود ارتباط دوطرفه، نبود پیگیری و البته نبود بودجه کافی است. از یک طرف، صنعت باید نیاز‌های واقعی خود را به دانشگاه ارائه کند و این کار را جدی بگیرد. اما معمولاً این اتفاق نمی‌افتد یا نیمه‌کاره رها می‌شود. از طرف دیگر، دانشگاه هم باید پیگیر ارتباط با صنعت باشد و ظرفیت‌های خود را معرفی کند. اما در خیلی موارد این پیگیری از طرف دانشگاه نیز کم‌رنگ است.

به‌نظر من اگر صنعت بتواند چالش‌ها و مشکلات واقعی خود را به دانشگاه ارائه دهد و این چالش‌ها تبدیل به موضوعات پژوهشی و پایان‌نامه شود، بسیاری از این فاصله‌ها کم خواهد شد. اما مشکلی که وجود دارد این است که بسیاری از مسائل صنعتی قابلیت چاپ مقاله ندارند؛ در حالی‌که برای دفاع دکتری، داشتن مقاله الزام است. همین موضوع باعث می‌شود دانشجو به سمت مسائل واقعی صنعت نرود.

آیا برخی رشته‌ها کاربردی نیستند؟

آیا معتقدید برخی از رشته‌هایی که در دانشگاه تدریس می‌شود عملاً کاربردی نیستند؟

به‌طور دقیق نمی‌توان گفت رشته‌ای کاربرد ندارد؛ اما مشکل این است که دانشجو شناخته نمی‌شود. یعنی دانشگاه بیشتر از اینکه دانشجو را به سمت حل مسائل واقعی هدایت کند، او را در چارچوب کار‌های تکراری مانند مقاله‌نویسی نگه می‌دارد.

بسیاری از دانشجویان از لیسانس تا دکتری، در حباب دانشگاه می‌مانند و ارتباطی با صنعت ندارند. به همین دلیل ممکن است رشته‌ای که بالقوه بسیار کاربردی است، در عمل بی‌فایده به نظر برسد؛ چون دانشجو با مسائل واقعی مواجه نشده است.

توصیه‌هایی برای پژوهش اثرگذار

چه توصیه‌هایی به دانشجویانی دارید که می‌خواهند پژوهش کاربردی انجام دهند؟

اولین توصیه من این است که قبل از ورود به رشته، تحقیق کنند. ببینند این رشته چه آینده‌ای دارد، چه بازار کاری دارد، چه چالش‌هایی را می‌تواند حل کند.

دوم اینکه حتماً باید شناخت دقیقی از صنعت مرتبط با رشته‌شان داشته باشند. دانشجو باید بداند وارد چه حوزه‌ای می‌شود، چه مشکل‌هایی وجود دارد و چه نیاز‌هایی مطرح است. سوم، انتخاب استاد راهنمای آگاه و مرتبط با صنعت بسیار مهم است. اگر استاد در صنعت فعال نباشد یا ارتباط نداشته باشد، عملاً مسیر پژوهش به سمت مقاله‌محوری می‌رود، نه حل مسئله.

پژوهشگر واقعی باید صبور باشد

از نگاه شما مهم‌ترین ویژگی یک پژوهشگر جوان چیست؟

مهم‌ترین ویژگی یک پژوهشگر ظرفیت داشتن است؛ یعنی صبر، حوصله، توان تحمل سختی‌ها و پذیرش اینکه مسیر پژوهش همیشه با چالش همراه است. پژوهشگر نباید عجول باشد. باید زیاد مطالعه کند، دقیق باشد و بداند که هر نتیجه‌ای با زمان و پشتکار به دست می‌آید.

پروژه‌های آینده و دغدغه‌های علمی

آیا برای آینده پروژه‌ای در نظر دارید؟

بله، قصد دارم همچنان در حوزه تخصصی خودم ادامه دهم. موضوعات زیادی در صنایع غذایی وجود دارد که می‌تواند زمینه تحقیق و نوآوری باشد و دوست دارم روی آنها کار کنم.

توسعه فرهنگ کتاب‌نویسی و پژوهش

به نظر شما چگونه می‌توان فرهنگ پژوهش و کتاب‌نویسی را در دانشگاه‌ها تقویت کرد؟

متأسفانه در حال حاضر بسیاری از دانشجویان تحصیلات تکمیلی هدفشان فقط افزایش رزومه است، نه افزایش دانش. وقتی پژوهش فقط در حد یک الزام برای فارغ‌التحصیلی دیده شود، نه لذتی دارد و نه خروجی ارزشمندی.

برای تقویت فرهنگ کتاب‌نویسی، باید: استادان به دانشجویان مسیر درست پژوهش را نشان دهند، پروژه‌ها از دل صنعت و جامعه تعریف شوند، تشویق‌ها و حمایت‌های واقعی برای نویسندگی و انتشار کتاب وجود داشته باشد و دانشگاه‌ها فرهنگ مطالعه و نوشتن را جدی بگیرند.

رشته علوم و مهندسی صنایع غذایی؛ چالش‌ها و فرصت‌ها

در پایان کمی درباره رشته‌تان توضیح دهید

صنایع غذایی یکی از حوزه‌های استراتژیک کشور است. یکی از مهم‌ترین چالش‌های ما واردات دانه‌های روغنی است. حجم زیادی از نیاز کشور از خارج تأمین می‌شود و مسائل مربوط به تراریختگی، ایمنی، سلامت و هزینه‌های واردات همیشه دغدغه مهمی است. این موضوع هم برای صنعت مهم است، هم برای دانشگاه و هم برای دولت. اما متأسفانه با وجود اهمیت بالا، آن‌طور که باید به آن پرداخته نمی‌شود. رشته صنایع غذایی می‌تواند در این حوزه نقش‌آفرینی کند؛ به شرطی که پژوهش‌ها واقعی و مبتنی بر نیاز صنعت باشد.